Phân tích bài thơ Cảnh chiều hôm trích Nhật ký trong tù

[adminbao]

Cảnh chiều hôm ( Vãn cảnh) là một trong những bài thơ hay trong Nhật ký trong tù, vừa giàu chất triết lý, vừa chan chứa chất thơ. Cho đến ngày nay, bài thơ được bàn luận và còn có những ý kiến khác nhau. Thơ của Hồ Chí Minh trong Nhật ký trong tù thường có nhiều lớp nghĩa, bên cạnh lớp trực tiếp là lớp nghĩa bên trong với nhiều suy nghĩ sâu sắc. Cảnh chiều hôm là một sáng tác có nhiều tầng ý nghĩa.
Hoa hồng nở, hoa hồng lại rụng,
Hoa tàn, hoa nở cũng vô tình:
Hương hoa bay thấu vào trong ngục,
Kể với tù nhân nỗi bất bình.

Cảnh chiều hôm là một bài thơ hay nói một phong cách riêng độc đáo. Có thể nói đa số các bài thơ trong tù được xây dựng và cấu tứ từ chất liệu hiện thực trực tiếp của cảnh tù đày. Riêng trong bài Cảnh chiều hôm cái thực quyện hòa với cái ảo, trí tưởng tượng của nhà thơ đã xây dựng một tứ thơ sáng tạo với nhiều ý phong phú và kín đáo.
Nhật xét về bài thơ, Xuân Diệu viết: “ Có những câu có thể coi là quá giản dị nhưng tại sao tôi đọc đi đọc lại vẫn cứ thấy một cái gì trong đó mà mình rút chưa hết, ví dụ như hai bài Cảnh chiều hôm, hoa hồng bên ngoài nở rồi rụng.
Trong Nhật ký trong tù, tác giả có ít điều kiện nói về các loài hoa. Người yêu vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật trong đó có vẻ đẹp của hoa. Trên đường bị áp giải, hương hoa của đồng nội, rừng núi hấp dẫn riêng.

Mặc dù bị trói chân tay
Chim ca rộn núi, hương bay ngát rừng
Vui say, ai cấm ta đừng,
Đường xa, âu cũng bớt phần quạnh hưu.
( Trên đường)

Bông hồng là đóa hoa duy nhất nở trong cảnh ngục tù. Sau này trong những bài thơ ở rừng Việt Bắc. Người có điều kiện nói về các loài hoa hơn, những bông hoa đẹp của rừng núi trong đêm trăng.
“Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa” rồi hoa nở bên bàn làm việc:
Phê văn hoa núi ghé nghiên soi.

Bài thơ Cảnh chiều hôm mở đầu bằng ý thơ: “ Hoa hồng nở, hoa hồng lại rụng”. Hoa tượng trưng cho cái đẹp của thiên nhiên tạo vật nhưng cái đẹp của hoa thường không bền vững. Hoa nở rổi tàn, phải chăng ý thơ nói lên sự trôi chảy của thời gian?

Hiện tượng thiên nhiên đó đã gợi bao cảm xúc ở các nhà thơ. Tiếc thương cho những kiếp hoa sớm nở tối tàn thường là chủ đề quen thuộc của thơ ca kim cổ Đông Tây, Đỗ Phủ trong bài Khúc Giang đã viết:

Nhất phiến hoa phi giảm khước xuân.
( Một cánh hoa rơi làm giảm vẻ xuân)

Trong bài thơi Xuân về, Lưu Trọng Lư viết:

Vườn sau oanh giục giã
Nhìn ra hoa đua nở
Rồi ngày lại ngày
Sắc màu: phai
Lá cành: rụng
Xuân Diệu than thở:

Ờ nhỉ sao hoa lại phải rơi ( Ý thu).

Trong ý bao quát của những câu thơ đầu, Hồ Chí Minh như muốn nói lên sự cảm thông và xót xa với cảnh hoa tàn, cái đẹp thường gặp phải sự thờ ơ, tạo hóa cũng như vô tình với kiếp hoa nở rồi tàn. Gắn liền với điều kiện xã hội cụ thể và khung cảnh của nhà tù lại càng thấy số phận như nghiệt ngã hơn. Nhà tù không có đất cho sự nảy nở của những gì tốt đẹp, cái đẹp càng trở nên cô đơn, không tìm thấy sự gặp gỡ tri kỷ nào:

Hương hoa bay thấu vào trong ngục,
Kể với tù nhân nỗi bất bình.

Hoàn cảnh đã đẩy sự việc đến tình thế khốn cùng, chán nản. Tác giả đã nhân hóa và bông hoa có tiếng nói sâu sắc hơn. Trong bài thơ bông hồng trở thành đối tượng chính để cảm nhận, để luận bàn. Tứ thơ đã phát triển qua những tưởng tượng bất ngờ và sáng tạo. Có lẽ nào giữa cảnh trời đất này cái đẹp lại không tìm thấy người tri kỷ. Và quả là “ đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu”, bông hoa không đến được qua nâng niu tay cầm và làn hương đã tìm đến người tri kỷ trong cảnh ngục tù. Người chiến sĩ cách mạng đấu tranh cho sự tự do cũng chính là người biết bảo vệ cái đẹp và thấu hiểu những nỗi niềm của bông hoa hương sắc. Bài thơ có cấu tứ lạ, sự phát triển của tứ thơ hoàn toàn dựa vào những tưởng tượng giàu chất thơ. Có thể nói bản chất thi sĩ bộc lộ rất rõ qua sáng tác này.

Bài thơ có hai hình ảnh: bông hồng và người chiến sĩ cách mạng. Hai đối tượng có mối tương đồng về cảnh ngộ và phẩm chất. Bông hồng hương sắc rơi vào cảnh cô đơn và bị cuộc đời lạnh nhạt vô tình. Người chiến sĩ cách mạng phải chịu cảnh ngục tù, phải chăng người chiến sĩ cách mạng cũng như bông hoa hồng hương sắc đang phải chịu cảnh tàn phai dần trước thởi gian đang trôi qua một cách uổng phí?.