Hãy làm sáng tỏ lý tưởng nhân nghĩa mà Nguyễn Trãi lấy làm tiền đề lý luận và là nền tảng tư tưởng trong “Bình Ngô đại cáo”

[adminbao]

Bài làm
Bình Ngô đại cáo là hiện tượng có một không hai trong lịch sử văn học Việt Nam. Với ngòi bút của
người anh hùng dân tộc Nguyễn Trói ư nhân vật toàn tài số một của thời phong kiến ư bài cáo không
chỉ là sự tuyên bố về thắng lợi của sự nghiệp “Bình Ngô” như mệnh lệnh mà Lê Lợi giao phó. Hơn thế,
tác phẩm đó trở thành áng
“Thiên cổ hùng văn” muôn đời bất hủ, là bản tuyên ngôn đanh thép, hùng hồn về nền

độc lập và vị thế dân tộc. Và điểm cốt lõi mà “Bình Ngô đại cáo” thể hiện ở cả hai tư
cách ấy chính là lý tưởng “nhân nghĩa” mà nhân dân ta mói mói ngợi ca và hướng tới.
Lý tưởng nhân nghĩa của nhân dân ta là điểm cốt lõi đó được Nguyễn Trói khẳng
định một cách mạnh mẽ ngay từ câu đầu tiên của tác phẩm :
“Nhân nghĩa chi cử, yếu tại an dân”
Nhân nghĩa trước hết và hơn đâu hết được thể hiện ở mục tiêu an dân. Đem lại cuộc sống ấm no, yên
ổn cho dân vốn là tư tưởng cả đời Nguyễn Trói theo đuổi. Trong thơ văn của mình, ông không ít lần
nhắc đến điều đó :
“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng.
Dân giàu đủ khắp đòi phương”
Cũng luôn cánh cánh “làm cho khắp thôn cùng xóm vắng không còn tiếng hờn giận oán sầu”. Điều quan
trọng là ở đây, Nguyễn Trói nâng lý tưởng, nỗi niềm ấy lên thành một chân lí, một lý tưởng. Mặt
khác, ngay ở những câu đầu tiên Nguyễn Trói không nói đến nhân nghĩa một cách chung chung mà chỉ
bằng một hai câu ngắn gọn
ông đi vào khẳng định hạt nhân cơ bản, cốt lõi và có giá trị nhất. Đó là trừ bạo, an
dân. Muốn theo đuổi và thi hành tư tưởng nhân nghĩa không có cách nào hơn là hướng tới cuộc sống
nhân dân.
Vấn đề cốt lõi đó của tư tưởng nhân nghĩa được thể hiện ở cả hai mặt thống nhất :
quan tâm đến sự yên ổn, no ấm cho dân cũng đồng nghĩa với việc phải chiến đấu đánh
đuổi kẻ thù của nhân dân, diệt trừ những kẻ tham tàn bạo ngược. Kẻ thù của nhân dân ở đây được
Nguyễn Trói xác định cụ thể là kẻ thù xâm lược, là bọn “cuồng Minh” giày xéo lên cuộc sống nhân dân
gây ra bao tai hoạ, đến mức:
Độc ác thay trúc Nam Sơn không ghi hết tội.
Nhơ bẩn thay thay nước Đông Hải khôn rửa sạch mùi
Đây là một nét mới mà Nguyễn Trói chỉ ra trong tư tưởng nhân nghĩa dựa trên cơ sở thực tiễn lịch sử
dân tộc. Nội dung này không thấy trong tư tưởng, triết lý nhân nghĩa của đạo lý Khổng ư Mạnh. Ngay
trong nét nghĩa mới này vẫn thể hiện sự nhất quán với truyền thống nhân nghĩa đó xác định ở đầu tác
phẩm.
Nhân nghĩa trước hết thể hiện ở lòng thương dân, chăm lo cho nhân dân. Cao hơn thế, trong quan hệ
với kẻ thù xâm lược, tư tưởng ấy vẫn thể hiện một cách sáng ngời: chúng ta đánh giặc bằng mưu kế và
đánh vào lòng người: “mưu phạt, tâm công”. Với tư cách là vị quân sư lỗi lạc của cuộc khởi nghĩa
Lam Sơn, Nguyễn Trói đó không ít lần
dùng những áng văn chính luận “có sức mạnh hơn 10 vạn binh” của mình để công

phạt, khuất phục kẻ thù khiến cho bọn chúng “chẳng đánh mà chịu khuất”. Không những thế, khi bọn
chúng đó khuất phục, đó đầu hàng nhân dân ta luôn mở cho chúng
con đường sống:
Thần vũ chẳng giết hại,
Thể lòng trời ta mở đường hiếu sinh
Cấp cho phương tiện trở về:
Mó Kì, Phương Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền... Vương Thông, Mó Anh, phát cho vài nghìn cỗ
ngựa...
Dùng nhân nghĩa để đối xử với kẻ bại trận, xoa dịu hận thù để không gây hậu họa về sau cũng chính
là đại nghĩa với nhân dân vậy. Bởi lẽ, như bài cáo đó khẳng định "Họ đó ham sống sợ chết, mà hòa
hiếu thực lòng / Ta lấy toàn quân là hơn, để nhân dân nghỉ sức".
Có thể nói, tư tưởng nhân nghĩa của nhân dân ta được Nguyễn Trói thể hiện trong bài cáo vừa toàn
diện, vừa cụ thể ; vừa chỉ ra điểm cốt lõi, cơ bản vừa bổ sung những khía cạnh mới mẽ. Bởi thế nó
trở thành điểm ngời sáng trong tư tưởng nhân dân, là tiền
đề cho mọi hành động. Soi chiếu vào thực tiễn cuộc kháng chiến tư tưởng nhân nghĩa cao đẹp ấy còn
là căn nguyên tạo nên sức mạnh cho nghĩa quân Lam Sơn :
Đem đại nghĩa thắng hung tàn
Lấy chí nhân thay cường bạo
Với lí tưởng nhân nghĩa ấy, quân dân ta có thể khắc phục và vượt qua những khó khăn tưởng chừng
không thể :
Khi Linh Sơn lương het mấy tuần.
Khi Khôi Huyện quân không một đội
Để rồi từ đó có thể lấy ít địch nhiều, dùng yếu chống mạnh mà làm nên thắng lợi vang dội, giúp cho
:
Xó tắc từ đây bền vững
Giang sơn từ đây đổi mới
...Muôn thuở nền thái bình vững chắc
Ngàn thu vết nhục nhó sạch làu
Có thể nói, Nguyễn Trói đó tổng kết tư tưởng nhân nghĩa của nhân dân ta thành một truyền thống, một
nguyên lý cao đẹp bằng những lý luận và dẫn chứng đanh thép cùng những hình tượng nghệ thuật giàu
sức gợi tả. Lí tưởng nhân nghĩa ấy sẽ còn mói
trường tồn cùng sự vững bền vĩnh cửu của dân tộc, đất nước.