Hãy giải thích ý nghĩa câu ca dao: Cầm vàng mà lội qua sông, Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng

[adminbao]

Thành công hay thất bại là chuyện thường tình trong cuộc đời. Không ít khi chúng ta đầu tư rất nhiều công sức, tình cảm vào một việc gì đó và tưởng chừng thành công nằm trong tầm tay nhưng rốt cuộc, kết quả hoàn toàn trái ngược. Trước thất bại, ai mà chẳng buồn, chẳng tiếc? Đây là một trường hợp: 

Cầm vàng mà lội qua sông,
Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng.

Vàng được dùng để chỉ chung những thứ quý giá: quý như vàng, đắt như vàng… Cầm vàng là có trong tay một cái gì đó rất giá trị. Lội qua sông là vượt qua khó khăn, trở ngại. Còn vàng rơi, vật quý mất cũng không tiếc mà chi tiếc công giữ gìn nó thôi.

Hiểu như vậy chỉ là hiểu trên bề mặt ngôn từ – tức là nghĩa tường minh chứ chưa đụng đến được độ sâu ý nghĩa hàm ẩn của nó. Vậy, vật quý giá kia là gì? Một hiện thực tuyệt vời? Một ước mơ huy hoàng? Hay một cái gì khác? Lời ẩn dụ ngắn gọn quả không dễ hiểu. Cụm từ tiếc công may ra có thể là một gợi ý.

Từ tiếc công xuất hiện trong nhiều câu ca dao như một mô típ quen thuộc: Tiếc công anh đắp đập be bờ, Để ai quảy đó mang lờ đến đơm; Tiếc công anh gánh gạch xây thành, Trồng cây nên trái để dành ai ăn; Tiếc công anh đi xuống đi lên, Mòn đàng chết cỏ chẳng nên cang thường…


Trong bài ca dao này, ta chưa hình dung ra vật quý cụ thể là vàng hay là gì nhưng ý ám chi tình yêu thì khá rõ. Công cầm vàng không thấy nhưng thấy công phu bỏ ra để theo đuổi, nhen nhúm, bồi đắp cho một mối tình. Còn vàng không phải chỉ rơi mà mất dạng, mất tăm, hoặc tình yêu chẳng thành mà lại tan vỡ phũ phàng…

Như vậy, sự thất bại trong câu ca dao này có lẽ trước hết là thất bại về tình yêu. Giọng điệu câu ca phảng phất điều gì đó như bẽ bàng, chua chát. Có thể hình dung sự thể như thế này chăng:

Mối tình đẹp đẽ và thắm thiết của đôi trai gái, từ chỗ hiểu nhau, yêu nhau đến chỗ hẹn ước, thề nguyền gắn bó trăm năm. Tình yêu ấy không phải tự nhiên mà có. Nó ắt phải trải qua ngọt bùi, đắng cay, thử thách. Vì thế, nó quý giá hơn mọi thứ trên đời. Những tưởng hạnh phúc đã gần kề, ai ngờ sóng gió dẫn tới li tan, nước mây đôi ngả. Người yêu rời bỏ anh, hoặc anh không giữ được người yêu. Sóng gió ấy quá lớn, không thể vượt qua nên người trong cuộc chỉ còn biết ngậm ngùi, than thở. Mình than với mình rồi lặng đi trong niềm đau khổ, xót xa.

Nhưng thực tế ở đời cho thấy thất vọng trong tình yêu không chi có một lối thoát duy nhất là chết mòn vì tương tư. Vết thương trên da thịt dần dần sẽ lành ; vết thương lòng cũng vậy. Đau khổ một thời gian nhưng theo ngày tháng, nỗi khổ ấy sẽ nguôi ngoai, người ta sẽ tỉnh ra và nghĩ lại.

Kẻ kia tình đã nhạt phai chăng? Hay mắt họ đã bị hút vào chỗ giàu sang? Hay là bị dư luận dèm pha, gia đình ngăn trở bởi vị trí xã hội chẳng cân xứng ? Dù vì cải gì đi chăng nữa thì mình biết phận mình. Thế thôi!

Nói như lời của các anh con trai ở các câu ca dao khác thì họ chẳng sá gì đến việc kẻ khác đến đơm cá, đến ăn trái, mà họ chỉ tiếc công mình đắp đập be bờ, gánh gạch xây thành, trồng cây… Còn mình, tình yêu đã mất, vàng đã rơi, còng lênh cũng chẳng ít, nhưng tiếc làm chi! Chi tiếc là tiếc cho mình công trình kể biết mấy mươi, tiếc công bỏ ra bấy lâu xây đắp, gìn giữ mối tình vàng ngọc kia mà thôi! Bởi tình này mất còn tìm tình khác được, chứ công lao đã bỏ ra, thời gian đã mất đi thì làm sao tìm lại được?! Tiếc công cầm vàng là vậy. Cho nên dẫu có xót đau, hụt hẫng nhưng không chới với, nghiêng đổ. Điều đó có nguồn gốc sâu xa ở nhân sinh quan lành mạnh, trong sáng của người lao động. Chấp nhận thiệt thòi về mình mà không một lời hờn trách oán giận. Người đọc vẫn thấy thấp thoáng đâu đó trong lời than thở một sự bao dung, tha thứ.

Từ lĩnh vực tình yêu, ta có thể mở rộng, nâng cao ý nghĩa của câu ca dao trên sang lĩnh vực khác. Không phải chỉ là tình yêu mà có thể là một mơ ước tốt đẹp: đỗ đạt cao, tài năng lớn, làm giàu nhanh… Đeo đuổi một ước mơ như thế phải tốn bao công sức, thời gian, tiền bạc. Nhưng cuối cùng mơ ước chẳng thành hiện thực, vàng lại rơi. Bấy giờ, tiếc vàng cũng chẳng được, chi tiếc cho công lao đã bỏ ra.

Mỗi lần vấp ngã, mỗi lần thất bại đều để lại cho chúng ta những bài học sâu sắc và con người ta lớn lên rất nhiều sau những thử thách, vấn đề quan trọng là thắng không kiêu, bại không nản, mỗi người có đủ nghị lực, can đảm, lí trí sáng suốt để tìm cho mình những chất vàng ròng tinh túy của đời sống tâm hồn hay không ?

Bài ca dao là một lời khuyên thiết thực về chuyện theo đuổi những mơ ước đẹp đẽ ở đời. Dường như chỉ có mất tình yêu thì công mới là công bỏ phí, chứ đối với những mơ ước, những mục đích, lí tưởng lành mạnh khác thì dù chưa đạt hoặc không đạt tới cũng chẳng uổng công.