Phân tích khổ 2 bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ

[adminbao]

BÀI LÀM
Toàn bộ khổ hai của bài Đây thôn Vĩ Dạ là cảnh bến Vĩ Dạ đêm trăng với gió, mây, dòng nước, hoa bắp và đặc biệt là ánh trăng. Tất cả nhẹ nhàng, khẽ khàng lay động: gió nhẹ thôi, mây nhẹ bay, dòng nước chảy lững lờ, hoa bắp chỉ khẽ khàng lay động, con thuyền đậu bến sông trăng như chìm đắm trong đợi chờ...Những chất liệu này làm khung cảnh vừa thực vừa hư ảo đúng như sở trường của Hàn Mạc Tử là ngòi bút thơ tượng trưng siêu thực.

Khổ hai bao chùm một nỗi buồn khi các sự vật tưởng chừng gắn bó mật thiết với nhau lại xa rời nhau. Thoắt cái, một bức tranh đời ngồn ngộn màu sắc ở khổ một đã bị thay thế bằng một bức tranh với những gam màu xám, vàng:

"Gió theo lối gió mây đường mây"

Gió mây vốn là hai sự vật gắn bó với nhau, gió thổi mây bay vậy mà ở câu thơ này, cách ngắt nhịp 4/3 cũng điệp từ "gió", "mây" để chúng về hai hướng nghịch chiều nhau: Gió cứ lối gió, mây cứ đường mây, gió đóng khung trong gió, mây cô đơn trong mây không có lấy một sự khăng khít để con người bớt buồn. Khoảng cách chia li giữa gió và mây càng lớn thì sự cô đơn trống trải của con người càng rộng. Muốn trở về cái thôn Vĩ mà người lại có quá nhiều ngáng trở, cũng giống như gió và mây tưởng sinh ra là ở bên nhau nhưng vẫn chia tách như nghịch cảnh, quả thật "người buồn cảnh có vui đâu bao giờ".

Đến câu thơ thứ hai, tầm nhìn của tác giả thu hẹp xuống thấp để mong tìm được sự đồng cảm nhưng cuối cùng lại nhân thêm nỗi buồn:

"Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay".

Nói đến Huế là người ta nhớ đến dòng sông Hương, con sông đã trầm mình qua bao áng cổ thi và ấp ôm cả kinh thành Huế. Hương Giang cũng trải qua Vĩ Dạ và cũng mang một nỗi buồn trầm mạc. Dòng sông như một sinh thể nghệ thuật có hồn, cũng "buồn thiu" như nỗi lòng của thi nhân có lẽ bởi cái dáng chảy lặng tờ của nó. Cảnh thì nhiều mà sự vật chẳng có sự gắn bó. Lòng sông buồn nhưng bờ bãi cũng không thể vui lên được. Hình ảnh "hoa bắp lay" gợi cho người đọc liên tưởng đến những tàu lá xác xơ héo úa chỉ khẽ khàng lay động. Các sự vật luôn trong trạng thái động nhưng trong toàn bộ bức tranh lại toát lên sự tĩnh lặng như chúng đang sống cho mình, cho nỗi niềm tâm trạng của mình mà thôi. Từ "lay" mang nỗi buồn của ca dao đến thơ mới: "Ai về Giồng Dứa qua Truông, gió lay bông sậy bỏ buồn cho em".

Khổ thơ thứ hai này giống như cầu nối giữa khung cảnh thực ở khổ một với cảnh tượng trưng siêu thực và đầy mộng ảo của khổ 3. Hai câu thơ sau toàn ánh trăng: thuyền trăng, sông trăng, bến trăng. Đó có thể là cảnh đêm trăng trên sông Hương xứ Huế nhưng mang màu sắc huyền ảo và gợi trường liên tưởng: ánh trăng chiếu xuống mặt sông làm con sông như được dát vàng tạo hình ảnh "sông trăng"; con thuyền trôi trên mặt sông lấp lánh mà trở đầy trăng, hay ánh trăng chiếc xuống lòng sông như hình con thuyền tạo nên "thuyền trăng"?

Nếu cảnh thực là một gam màu xám bàng bạc thì cảnh áo lại rực rỡ sắc màu. Ở khổ một, ánh sáng được gọi ra qua sắc nắng thì ở đây, nguồn sáng lại từ trăng. Nhưng nếu nắng là màu sắc của cõi thực thì trăng là màu sắc của cõi mộng. Hàn Mạc Tử chìm trong mộng không phải để giải thoát mà mong quay lại cuộc sống trần thế:

"Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có trở trăng về kịp tối nay?.

Qua bức tranh thiên nhiên khổ hải, ta thấy nổi bật lên tâm trạng của bài thơ: hoài vọng và phấp phỏng âu lo. Mông người mông trăng và trăng chưa có mặt. Chữ "kịp" ẩn chứa sự phấp phỏng, vấn cầu mà đã có những dự cảm thất vọng. Khi quỹ thời gian của mình không còn nhiều, nhà thơ cố gắng chạy đua với thời gian, sống gấp gáp để đồng cảm giữa cõi đời.

Cả khổ thơ giống như khổ một vẫn là cấu trúc tương phản phi đối xứng: cảnh thôn Vĩ đẹp, tình người mong mà "anh không về"; mong người mong trăng mà không có mặt. Dẫu mang nỗi buồn và dự cảm chia li nhưng người đọc vẫn cảm nhận được khát vọng, được cảm thông, được thấu hiểu của Hàn Mạc Tử giữa cuộc đời.

Tóm lại: khổ hai tiếp tục miêu tả cảnh đẹp xứ Huế nhưng là cảnh sông nước trong một đêm trăng thơ mộng. Cảnh đã có sự chuyển tiếp, vừa là cảnh thực vừa là tượng trưng, đằng sau đó là sự khát vọng sống chạy đua với thời gian, khát vọng được sẻ chia của tác giả. Bởi lúc này Hàn Mạc Tử đang mắc bệnh rất nặng, và những lúc sắp phải rời xa cảnh vật này lại khiến con người ta cảm thấy cô đơn, nhớ nhung hơn bất cứ khi nào.



Huế đẹp và thơ. Núi sông diễm lệ. Con gái Huế xinh tươi và đa tình. Nếp sống thanh lịch của miền núi Ngự sông Hương đã trở thành ấn tượng và cảm mến sâu sắc đối với bao người gần xa:

"Đã đôi lần đến với Huế mộng mơ
Tôi ôm ấp một tình yêu dịu ngọt..."

Thơ ca viết về Huế có nhiều bài hay. Tiêu biểu là bài thơ "Đây thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử (1912 - 1940), nhà thơ lỗi lạc trong phong trào "Thơ mới". Bài thơ có ba khổ thớ thất ngôn nói về cảnh sắc và cô gái Vĩ Dạ trong hoài niệm với bao cảm xúc bâng khuâng, man mác, thẫn thờ.
Vĩ Dạ, một làng cổ xinh đẹp nằm bên bờ Hương Giang thuộc cố đô Huế, qua hồn thơ Hàn Mặc Tử mà trở nên gần gũi yêu thương đối với nhiều người trong bảy mươi năm qua. Đây là khổ thơ thứ hai của bài "Đây thôn Vĩ Dạ":

"Gió theo lối gió, mây đường mây

Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay

Thuyền ai đậu bến sông trăng đó

Có chở trăng về kịp tối nay?”

Khổ thơ thứ nhất nói về cảnh vật thôn Vĩ khi "nắng mai lên"... Ở khổ thơ thứ hai, Hàn Mặc Tử nhớ đến một miền sông nước mênh mang, bao la, một không gian nghệ thuật nhiều thương nhớ và lưu luyến. Có gió, nhưng “ gió theo lối gió". Cũng có mây, nhưng "mây đường mây". Mây gió đôi đường, đôi ngả:

"Gió theo lối ,gió/mây đường mây".

Cách ngắt nhịp 4/3, với hai vế tiểu đối, gợi tả một không gian gió, mây chia xa, như một nghịch cảnh đầy ám ảnh. Chữ "gió" và "mây" được điệp lại hai lần trong mỗi vế tiểu đối đã gợi lên một bầu trời thoáng đãng, mênh mông. Thi nhân đã và đang sống trong cảnh ngộ chia li và xa cách nên mới cảm thấy gió mây đôi ngả đôi đường như tình và lòng người bấy nay. Ngoại cảnh gió mây chính là tâm cảnh Hàn Mặc Tử.
Không có một bóng người xuất hiện trước cảnh gió mây ấy. Mà chỉ có "Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay". Cảnh vật mang theo bao nỗi niềm. Sông Hương lững lờ trôi xuôi êm đềm, trong tâm tưởng thi nhân đã hoá thành "dòng nước buồn thiu", càng thêm mơ hồ, xa vắng. "Buồn thiu" là buồn héo hon cả gan ruột, một nổi buồn day dứt triền miên, cứ thấm sâu mãi vào hồn người. Hai tiếng “buồn thiu” là cách nói của bà con xứ Huế. Bờ bãi đôi bờ sông cũng vắng vẻ, chỉ nhìn thấy "hoa bắp lay". Chữ “ lay" gợi tả hoa bắp đung đưa trong làn gió. Hoa bắp, hoa bình dị của đồng nội cũng mang tình người và hồn người.
Hai câu thơ thất ngôn với bốn thi liệu (gió, mây, dòng nước, hoa bắp) đã hội tụ hồn vía cảnh sắc thôn Vĩ. Hình như đó là cảnh chiều hôm? Hàn Mặc Tử tả ít mà gợi nhiều, tượng trưng mà ấn tượng. Ngoại cảnh thì chia lìa, buồn lặng lẽ biểu hiện một tâm cảnh: thấm thía nỗi buồn xa vắng, cô đơn.
Hai câu thơ tiếp theo gợi nhớ một cảnh sắc thơ mộng, cảnh đêm trăng trên Hương Giang ngày nào. "Dòng nước buồn thiu" đã biến hoá kì diệu thành "sông trăng" thơ mộng:

"Thuyền ai đậu bến sông trăng đó

Có chở trăng về kịp tối nay?".

Đây là hai câu thơ tuyệt bút của Hàn Mặc Tử được nhiều người ngợi ca, kết tinh rực rỡ bút pháp nghệ thuật tài hoa lãng mạn. Một vần lưng tài tình. Chữ "đó" cuối câu 3 bắt vần với chữ "có" đầu câu 4, âm điệu vần thơ cất lên như một tiếng khẽ hỏi thầm "có chở trăng về kịp tối nay?". "Thuyền ai" phiếm chỉ gợi lên bao ngỡ ngàng bâng khuâng, tưởng như quen mà lạ, gần đó mà xa xôi. Con thuyền mồ côi nằm trên bến đợi "sông trăng" là một nét vẽ thơ mộng và độc đáo. Đã có "Thuyền ai đậu bến Cô Tô" hiện lên trong ánh trăng tà và tiếng quạ kêu sương trong thơ Trương Kế đời Đường. Đã có "Sông xuân đâu chẳng sáng ngời trăng" trong "Xuân giang hoa nguyệt dạ" của Trương Nhược Hư, 1300 năm về trước. Lại có cảnh "Gió trăng chứa một thuyền đầy" (Nguyễn Công Trứ). Còn có "Trăng sông Trà như tấm gương soi dòng nước bạc” (Cao Bá Quát) Qua đó, ta thấy hình tượng "sông trăng" là mới mẻ, sáng tạo. Cả hai câu thơ của Hàn Mặc Tử, câu thơ nào cũng có trăng. Ánh trăng tỏa sáng dòng sông, con thuyền và bến đò. Con thuyền không chở người (vì người xa cách chia li) mà chỉ "chở trăng về". Phải "về kịp tối nay" vì đã cách xa và mong đợi sau nhiều năm tháng. Con thuyền tình của ước vọng nhưng đã thành vô vọng! Bến sông trăng trở nên vắng lặng vì "thuyền ai" chỉ là con thuyền mồ côi.
Sau cảnh gió, mây, là con thuyền, bến đợi và sông trăng, cảnh đẹp một cách mộng ảo. Cả ba hình ảnh ấy đều biểu hiện một nỗi niềm, một tâm trạng cô đơn, thương nhớ đôi với cảnh và người nơi thôn Vĩ. Như ta đã biết, thời trai trẻ, Hàn Mặc Tử đã từng học ở Huế từng có một mối tình đơn phương với một thiếu nữ thôn Vĩ, mang tên một loài hoa. Với chàng thi sĩ tài hoa, đa tình và bất hạnh, đang sống ưong cô đơn và bệnh tật, nhớ Vĩ Dạ là nhớ cảnh cũ người xưa. Cảnh "gió theo lối gió, mây đường mây", cảnh "thuyền ai đậu bến sông trăng đó" là cảnh đẹp mà buồn. Buồn vì chia lìa, xa vắng, lẻ loi và vô vọng.
Khổ thơ trên đây, mỗi câu, mỗi chữ, mỗi vần thơ đều thấm đẫm tình thương nhớ và một nỗi "buồn thiu" lẻ loi, vần thơ tả cảnh ngụ tình đặc sắc. Thơ Hàn Mặc Tử, đúng là thơ trữ tình hướng nội "tình trong cảnh ấy, cảnh trong tình này"...